Najważniejsze pojęcia architektoniczne użyte na stronie. - e-Przewodnik Turystyczny po Powiecie Polickim

Szukaj
Idź do spisu treści

Menu główne:

Najważniejsze pojęcia architektoniczne użyte na stronie.

Słowniczek

ROZGLIFIENIE

ROZGLIFIENIE - tak nazywa się sposób, w jaki w architekturze romańskiej budowano okna oraz portale. Oścież zwęża się od zewnątrz do środka muru, by następnie rozszerzać się od środka muru do wewnątrz budowli. W ten sposób zapewniano równocześnie dopływ światła, jak i obronne walory budowli.

WIATRAKI

WIATRAK - budowla drewniana, niekiedy murowana, wyposażona w skrzydła poruszane siłą wiatru i napędzające urządzenia. Jest najstarszym silnikiem wiatrowym - przetwarza energię wiatru na energię kinetyczną w ruchu obrotowym. Znane nam wiatraki (z pionową osią) wynaleziono w IX wieku we wschodniej Persji, do Europy dotarły pod koniec XII wieku. Pierwsze wiatraki służyły głównie do mielenia zboża, w pierwszej połowie XIV wieku na terenie obecnej Holandii zaczęto używać wiatraków do osuszania polderów. W późniejszych latach pojawiły się wiatraki tartaczne, inne mieliły i mieszały pigmenty, rozdrabniały skały na kruszywa, plotły sznury konopne, wyciskały olej, mieliły tytoń, drewno (na papier), zboża, kakao, kawę lub gorczycę (na musztardę). Aktualnie wiatraki używane są w skansenach oraz elektrowniach wiatrowych. Typy historyczne wiatraków: koźlak, paltrak, holender.

WIATRAK KOŹLAK, wiatrak kozłowy - najstarszy i najprymitywniejszy typ wiatraka europejskiego. Pojawił się w XII w. w Belgii lub północnej Francji, jednak jego przodków należy szukać w VII w. w Chinach i Persji. Tzw. kozioł stanowił specjalną podstawę, podtrzymującą słup stanowiący pionową oś, wokół której obracano całą konstrukcję wiatraka wraz z mechanizmem po to, aby jego śmigła, zwane też skrzydłami mogły przyjąć odpowiednie położenie w stosunku do napędzającego je wiatru. Zamiast drewnianego kozła, zwłaszcza od XIX w., stosowano też bardziej wytrzymałe konstrukcje murowane z cegły lub kamienia, a później i betonu. Do obracania wiatraka służył drąg drewniany dł. 8-9 m (tzw. łogon lub dyszel) przytwierdzony jednym końcem do belek izbicowych wewnątrz wiatraka, drugim oparty na odpowiedniej podpórce. Na jego zewnętrznym końcu znajdował się łańcuch przyczepiony do kołowrotu. Kiedy łogon zbliżał się do kołowrotu, przerywano nastawianie, odwijano łańcuch i przenoszono kołowrót na wcześniej przygotowane stanowiska, mogące utrzymać kołowrót w miejscu podczas pracy. Czasami zamiast kołowrotu używano koni. Skrzydła napędzane siłą wiatru najczęściej poruszały urządzenia do przemiału zbóż na mąkę. Regulację prędkości obrotowej uzyskiwano zdejmując (aby zmniejszyć prędkość) lub dokładając (aby zwiększyć prędkość) na skrzydłach klepek. Koźlak był w stanie w ciągu 120 do 150 wietrznych dni roku zemleć od 60 do 90 ton ziarna.
Cały koźlak zbudowany był z drewna, a z zewnątrz najczęściej pokrywany gontem. Wiatrak kozłowy posiadał trzy kondygnacje - dolna była zajęta przez stabilizującą konstrukcję kozła, dwie wyższe były przeznaczone do produkcji mąki (środkowa zawierała kamienie młyńskie). Gontowe ściany początkowo nie sięgały prawie do samej ziemi (ze względu na koszt i ciężar) i odsłaniały widoczny z daleka kozioł. Zapewne ten widok dał początek bajkom o "chatce na kurzej stopce". W opowieściach być może chodziło o zniechęcenie dzieci od zbliżania się do wiatraka, bowiem jego skrzydła były przyczyną wielu śmiertelnych wypadków.

WIATRAK PALTRAK - Budowla, której zasadniczą częścią są obracane wiatrem śmigła (skrzydła) poruszające urządzenia służące do mielenia ziarna. Paltrak (podobnie jak koźlak) obracany jest w całości wraz z maszynami na kierunek wiatru. Mechanizm paltraka (maszyna oraz mechanizm obrotu) oraz właściwości mielące są identyczne jak u koźlaka. Paltrak jest jednak konstrukcją solidniejszą i bardziej odporną na silny wiatr. Paltrak oprócz wsparcia na osi obrotu, dodatkowo opiera się na podłożu, całym swoim obwodem, wpuszczonym we wzmocnione żeliwem zagłębienie fundamentu. Obracanie na wiatr wymaga mniejszego wysiłku gdyż na obwodzie, pod spodem, znajdują się stalowe rolki i istnieje możliwość ich smarowania. W nowszych mechanizmach zamiast dyszla i konia, do obracania stosuje się dodatkowy mechanizm wiatrowy umieszczony po przeciwnej stronie skrzydła roboczego.

WIATRAK HOLENDERSKI (wiatrak holender, wiatrak wieżyczkowy) - typ wiatraka charakteryzujący się nieruchomym, masywnym korpusem (zwykle murowanym, na planie koła lub wieloboku), na którym umocowana jest obracana na łożysku bryła dachowa ze śmigłami. Pozwalało to łatwiej dostosować śmigła wiatraka do kierunku wiatru. Powstanie pierwszych, pojedynczych wiatraków wieżyczkowych z ruchomą częścią dachową jest datowane na koniec XIV w. Ten typ wiatraka powstał ostatecznie w północnej Holandii. Skonstruował go w XVII w. Jan Andriasz Leeghwater. Po przeciwległej stronie w stosunku do dużych skrzydeł, na czapie znajduje się mały wiatraczek. Wiatraczek za pomocą przekładni palecznych (zębatych wykonanych z drewna) regulował samoczynnie ustawienie czapy wraz z dużymi śmigłami w stosunku do wiatru. Czapa poruszała się na żeliwnych rolkach posuwających się po żeliwnym pierścieniu umocowanym na nieruchomej części wiatraka.

ZACHEUSZEK

ZACHEUSZEK - dowód poświęcenia kościoła. Klocek, płytka z symbolicznym krzyżykiem wmurowana w ściany wewnętrzne kościoła, także malowany na ścianie znak małego krzyża. Zacheuszek czasami przyjmował kształt podwójnego okręgu, malowanego cyrklem oraz umieszczonym wewnątrz krzyżem. Zacheuszki są umieszczane w tych miejscach, zwyczajowo dwunastu, które biskup namaścił podczas konsekracji kościoła. Nad znakiem obowiązuje lampka lub świeca czy świecznik (również nazywany zacheuszkiem) zawieszony na ścianie. Nazwa pochodzi od celnika Zacheusza, który przyjął Jezusa Chrystusa w swoim domu.

 
Wróć do spisu treści | Wróć do menu głównego