Neorenesansowy pałac - Karszno. - e-Przewodnik Turystyczny po Powiecie Polickim

POŁOŻENIE

Pałac znajduje się około 300 m na południe od drogi, aby do niego dotrzeć należy pojechać w lewo polbrukową drogą na około 50 m przed kościołem św. Huberta. Do siedziby szlacheckiej prowadzi aleja oraz dojazd od strony wschodniej. Pałac jest zwrócony fasadą w kierunku południowo-wschodnim. Z okien pałacu rozciąga się wspaniały widok na jezioro, Półwysep Nowowarpieński oraz niemiecką wyspę Riether Werder. Ze względu na zadrzewienie terenu, pałac nie jest bezpośrednio widoczny z drogi. Mimo reprezentacyjnego wyglądu pałac nie jest szeroko znany. Spowodowane to jest jego skrytym położeniem oraz faktem, że przez wiele powojennych lat nie był on publicznie dostępny (mieściła się w nim placówka Wojsk Ochrony Pogranicza, a następnie Straży Granicznej).

HISTORIA

Pałac został wybudowany w stylu neorenesansu francuskiego w 1898 roku, wzory czerpano m.in. z architektury zamków nad Loarą. Wybudował go ówczesny właściciel majątku Albercht von Enckevorth. Data jego budowy widniała na wiatrowskazie wieńczącym hełm wieży i była widoczna jeszcze przed remontem z połowy lat 70-tych XX wieku. Po II wojnie światowej w pałacu zagościli żołnierze Wojsk Ochrony Pogranicza. Od tego momentu stał się jednym z elementów gęstej sieci strażnic zachodniej granicy Polski Ludowej. W latach 1974-1983 w pałacu były prowadzone prace remontowe. W trakcie tych prac wymieniono klatkę schodową z drewnianej na żelbetową. Częściowo wymieniono strop oraz stolarkę okienną i drzwiową. Wprowadzono wtórne podziały wnętrz, malowanie wnętrza i detalu elewacji. Jednocześnie zaadaptowano część północno-zachodnią do funkcji mieszkalnej. Po przemianach ustrojowych pod koniec lat 80-tych ubiegłego wieku i likwidacji WOP-u, gospodarzem obiektu został Pomorski Oddział Straży Granicznej w Szczecinie. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej oraz podpisaniu układu z Schengen podjęto działania zmierzające do znalezienia nowego właściciela obiektu. Na początku 2008 roku Straż Graniczna opuściła budynek. Burmistrz Gminy Nowe Warpno znalazł partnera w postaci dyrektora Książnicy Pomorskiej im. St. Staszica w Szczecinie, który podjął się roli gospodarza obiektu. Dnia 19 stycznia 2009 roku uroczyście podpisano umowę o użyczenie nieruchomości i przekazano go nowemu gospodarzowi. Książnica zamierza przeznaczyć część pomieszczeń na składnicę powiększających się zbiorów oraz archiwum dla wybranych zbiorów Książnicy. Ponadto ma tu powstać instytucja kultury łącząca funkcje biblioteki, ośrodka konferencyjno-naukowo-szkoleniowo-edukacyjnego i miejsca sztuki. Książnica wzięła na siebie bieżące utrzymanie nieruchomości oraz wszelkie inwestycje związane z odrestaurowaniem pałacu zgodnie z wymogami konserwatorskimi. Część pomieszczeń została przeznaczona dla Niezależnego Europejskiego Stowarzyszenia Twórców-ART, które planuje udostępnić poddasze na wystawy prac, które powstaną podczas plenerów artystycznych. Odbywać się też mają cykliczne zajęcia artystyczne dla dzieci i młodzieży.

ARCHITEKTURA

Pałac jest budynkiem dwupiętrowym, podpiwniczonym z kondygnacją strychu pokrytym łamanym dachem. Pierwotnie dach był pokryty łupkiem. Obecnie jest pokryty blachą ocynkowaną (dolne połacie) i papą (górne połacie). Budynek ozdobiony jest neorenesansowymi elementami dekoracyjnymi, wieżą i półkolistym wykuszem. Założony na rzucie prostokąta z dwoma wydatnymi, trójbocznie zamkniętymi ryzalitami w elewacji tylnej, z kwadratową w rzucie wieżą w północnej elewacji bocznej, z półkolistym ryzalitem w południowej elewacji bocznej oraz z nieznacznie wysuniętym, poprzedzonym werandą ryzalitem w fasadzie. Dawniej północna wieża była pokryta wysokim ozdobnym hełmem. Obecnie zamiast hełmu jest płaski dach. Pałac wybudowany jest z cegły. Lico zewnętrzne z czerwonej cegły klinkierowej z detalem wykonanym w tynku. Stropy nad piwnicami ceglane na belkach stalowych a stropy nad parterem i I piętrem drewniane. Więźba dachowa płatwiowo-kleszczowa. Schody zewnętrzne są wykonane z betonu.

ELEWACJE

Elewacje budynku ozdobione są wykonanym w tynku detalem skontrastowanym z czerwonym, ceglanym licem. Podziały poziome tworzą gzymsy: cokołowy, kordonowy pomiędzy I piętrem oraz gzymsy podokienne. Całość wieńczy wydatny gzyms koronujący z kroksztynami. Obramienia okien wszystkich elewacji - z wyjątkiem środkowych ryzalitów - mają kształt aediculi. Pod oknami parteru rozmieszczono płyciny. Nadproża okienne zwieńczono gzymsami (parter) a na I piętrze dodatkowo trójkątnymi naczółkami.
Środek dziewięcioosiowej fasady akcentuje trójosiowy ryzalit. Pośrodku fasady znajduje się główne wejście do budynku, do którego wiodą betonowe schody i weranda. Dwuspadowy daszek werandy wspiera się na korynckich kolumnach. Podziały pionowe tworzą korynckie pilastry w narożnikach i takie same kolumny - pomiędzy oknami. Całość wieńczy szczycik lukarni, z półkoliście zamkniętym oknem poddasza. Nad oknami I piętra umieszczono lwie głowy, w belkowaniu herb rodziny von Enckevort (z paludamentem, trzymaczami i klejnotem).
Trzynastoosiowa tylna elewacja pałacu również zachowuje ściśle osiowy układ. Wydatne, trójboczne zamknięte ryzality tworzą rodzaj krótkich skrzydeł bocznych ujmujących z dwóch stron obszerny murowany taras oraz cofniętą, środkową część elewacji. Jej oś zaakcentowana została nieznacznie wysuniętym ryzalitem, identycznym jak w fasadzie. Architraw nad parterem ryzalitu zdobi motyw wici roślinnej.
Do północnej elewacji bocznej dostawiona jest czworoboczna wieża, do której od strony zachodniej przylega parterowy ryzalit z tarasem na dachu. W północnej elewacji wieży widoczny jest zamurowany obecnie portal bocznego wejścia do pałacu. Jego półkoliście zamknięty otwór ujęty został po bokach pilastrami korynckimi dźwigającymi architraw z gzymsem. Trzony pilastrów przerwane zostały w połowie swej wysokości drugą parą głowic, a archiwolta łuku zwieńczona jest głową lwa.

WYPOSAŻENIE

Schody wewnętrzne zostały przebudowane w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Są to schody żelbetonowe dwubiegowe. Większość stolarki okiennej i drzwiowej pochodzi z okresu remontu. Zachowano tylko niewielkie ilości oryginalnych drzwi z czasu budowy. Są to drzwi płycinowe jedno i dwuskrzydłowe. Zachowane okna to okna skrzyniowe, dwudzielne.
W pałacu nie zachowano żadnego oryginalnego wyposażenia. Na osi budynku, we frontowym trakcie położony jest obszerny hall, bezpośrednio za nim dawny salon z wyjściem na taras i widokiem na jezioro. Po obu stronach salonu były dwa pomieszczenia o identycznych rozmiarach. Pierwotnie służyły za pokoje gospodarzy pałacu. Wnętrza po obu stronach hallu rozwiązane zostały asymetrycznie. Największe wnętrza usytuowano w ryzalitach, stanowiących rodzaj krótkich skrzydeł. W południowym, znalazła się sala balowa, zajmująca także półkolisty ryzalit elewacji południowej. W ryzalicie północnym położona jest nieco szersza sala wtórnie adoptowana na kuchnię. Piętro powtarza z grubsza układ parteru. Największe pomieszczenia usytuowane tu zostały na osi przedniego traktu - nad hallem oraz - podobnie jak na parterze - w obu tylnych ryzalitach.

OTOCZENIE

Wokół rezydencji rozciąga się zabytkowy park. Główna część parku znajduje się poza ogrodzeniem, jakie pozostało po Straży Granicznej.